اوایل سال 1388 بود که اخبار متعددی در خصوص اقدام متنوع یکی از اپراتورهای تلفن همراه داخلی منتشر شد. اپراتوری که سعی داشت با ارائه سرویس های متنوع و پرکاربرد، جامعه را با فناوری های نوین و روز دنیا همراه نماید. یکی از این سرویس های نوین، سرویس آهنگ پیشواز بود. تا آن زمان، اشخاصی که با شماره های تلفن همراه تماس می گرفتند، تا قبل از اینکه مخاطب به تماس ورودی خود پاسخ دهد، صرفاً شاهد صدای زنگ انتظار بوده منتها با روی کار آمدن سرویس آهنگ پیشواز، مشترکین از این اختیار برخوردار می باشند که به راحتی هر صوتی را که مدنظرشان باشد، به جای صدای بوق قرار دهند؛ گاهی افراد آهنگ پیشواز را با صدای زنگ تلفن همراه اشتباه می گیرند که باید اذعان داشت آهنگ پیشواز، زنگ گوشی تلفن همراه نبوده بلکه صرفاً صوتی می باشد که برای اشخاصی که با شماره مشترک متقاضی این سرویس تماس برقرار می نمایند، پخش می‌گردد.
هیچگاه نمی توان منکر نوآوری و خلاقیت حاکم بر این سیستم شد، لیکن در راستای بهره برداری و اجرایی شدن این سیستم، بارها مشاهده شده که حقوق مادی و معنوی هنرمندان نادیده گرفته شده است. گذشته از آنکه اثر با کیفیت بسیار پایینی نسبت به کیفیت اولیه خود پخش می شود – که بر اساس قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان مصوب 1388 نوعی عیب محسوب می گردد و مسئولیت عرضه کننده را به همراه دارد - در برخی مواقع اثر بدون اجازه مؤلف و یا شرکت تهیه کننده اثر پخش می شود که قابل بحث است.
با نگاهی اجمالی به یک مؤلف، می توان به حقیقت زندگی وی پی برد؛ یک شخص پس از سال ها سختی و مشقت، اثر بدیع و متنوعی را به رشته تحریر در می آورد و به جهت کسب سود مالی و یا اعتباری، اقدام به بهره برداری از اثر خود می نماید. در راستای تحقق این امر، مؤلف پس از بررسی و تحقیق در زمینه چگونگی انتشار، اثر خود را به دست یک ناشر یا تهیه کننده جهت کسب مجوز و سایر مراحل قانونی می سپارد و در ادامه، برای طراحی جلد اثر خود با گرافیست و طراح های گوناگونی به بحث و گفتمان می نشیند. نهایتاً تا فرا رسیدن زمان پخش اولیه اثر در سطح کشور، قراردادهای گوناگونی منعقد خواهد شد که تخلف هر کدام از طرفین نسبت به مفاد قرارداد منجر به نقض حقوق مادی و معنوی پدیدآورنده و به بار آمدن خسارت مادی و معنوی فراوانی خواهد شد. در قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1348، به صورت مستقیم دایره شمول نقض اثر و یا مصادیق آن بیان نشده است. لذا برداشتی که از این قانون در رابطه با مفهوم نقض می شود به این شرح است: هرگونه تغییر یا تحریف در اثر، پخش یا عرضه تمام یا قسمتی از اثر، چاپ یا ترجمه اثر متعلق به دیگری به نام خود یا دیگری، بدون اذن و اجازه صاحب اثر یا آفریننده ی آن، نقض محسوب می شود مگر اینکه شخص مؤلف از قبل به چنین اعمالی رضایت داده باشد.
در اکثر نظام های حقوقی، حقوق انحصاری و قابل توجهی برای شخص پدیدآورنده جهت بهره برداری از اثری که آفریده در نظر گرفته شده است. در حقوق موضوعه کشور ایران، در ماده 3 قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان چنین بیان شده است: حقوق پدیدآورنده شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حق بهره برداری مادی و معنوی از نام و اثر او است.» لیکن هرگونه ی به این حقوق که انحصاراً در اختیار پدیدآورنده قرار دارد، نقض محسوب می گردد. در همین راستا در ماده 3 قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب سال 1352 چنین بیان شده است: نسخه برداری یا ضبط یا تکثیر آثار صوتی که بر روی صفحه یا نوار یا هر وسیله دیگر ضبط شده است، بدون اجازه صاحبان حق یا تولیدکنندگان انحصاری یا قائم مقام قانونی آنان، برای فروش ممنوع است.» لیکن تخطی و به این حقوق توسط هر شخصی غیر از پدیدآورنده ممنوع است و در نهایت، شخص ناقض مسئول تمام خسارات وارده خواهد. یکی از مسائلی که امروزه بسیار مورد توجه بوده، مسئله نقض حقوق مالکیت فکری هنرمندان توسط اپراتورهای تلفن همراه می باشد که ممکن است متوجه انواع آثار فکری باشد. یکی از مصادیق آفرینش های فکری، آثار صوتی می باشد که توسط سرویس آهنگ پیشواز اپراتورهای تلفن همراه مورد استفاده غیرقانونی قرار می گیرد و هم در رویه های قضایی بین المللی و هم داخلی، این مسئله مشهود بوده است و اختلافات قابل توجهی را به همراه خود داشته است. در پژوهش حاضر به این مهم پرداخته شده است و نتایجی به شرح ذیل حاصل شده است:
نگارنده: احسان نعمتی